“Płeć i mózg. Historia przekręconych faktów” to książka napisana przez Daphnę Joel (profesorkę psychologii i neurobiologii na Uniwersytecie w Tel Awiwie) i Lubę Vikhanski (znaną dziennikarkę oraz wielokrotnie nagradzaną autorkę publikacji popularnonaukowych).
Pozycja liczy sobie około 200 stron i została wydana w 2022 roku nakładem Wydawnictwa W.A.B. Publikacja idealnie wpisuje się w aktualne debaty dotyczące różnic i ról płciowych oraz stanowi ważny głos w dziedzinie psychologii, neurobiologii czy gender studies.
Głównym tematem “Płci i mózgu” jest występowanie różnic między mózgami kobiet i mężczyzn. Spora część tej publikacji poświęcona jest autorskiej teorii Daphny Joel, zgodnie z którą ludzki mózg nie jest jednoznacznie “męski” ani “żeński”, tylko stanowi unikalną mozaikę cech stereotypowo przypisywanych obu płciom.
“Ludzki mózg nie jest ani kobiecy, ani męski. Jest wyjątkową mozaiką cech, niektórych bardziej powszechnych u kobiet, innych u mężczyzn. Mozaika zmienia się przez całe nasze życie, tak jak nieustannie zmieniający się wzór kolorowych szkiełek w kalejdoskopie.”
TREŚĆ KSIĄŻKI
W książce znajdziemy zagadnienia związane ze stereotypami płciowymi, historią postrzegania płci oraz społecznymi konstruktami połączonymi z binarnym podziałem płci. Publikacja kwestionuje powszechnie przyjęte przekonania i zachęca do zrewidowania utrwalonych założeń i mitów.
Pierwsza połowa “Płci i mózgu” dotyka w większości tematów neurobiologicznych, co może na początku wydać się przytłaczające – zwłaszcza, że autorka powołuje się na wiele badań, zarówno własnych, jak i innych badaczy_ek. Joel konfrontuje swoje wnioski z obecnym stanem badań z zakresu neurobiologii oraz psychologii rodzaju, jednak zachowuje przystępny styl, przyjazny dla czytelnika_czki o mniejszej wiedzy na temat budowy mózgu.
Dodatkowej lekkości lekturze dodają różne anegdotki z życia autorki i jej przyjaciół_ek pojawiające się często na początku rozdziałów. W niebanalny sposób przenoszą one naukowe wnioski Joel na sytuacje życia codziennego – związane z wychowywaniem dzieci, zainteresowaniami chłopców i dziewczynek czy rozterkami rodzicielskimi. Joel trafnie dobiera analogie i metafory, by jeszcze lepiej zobrazować swoją teorię oraz skłonić czytelników_czki do refleksji. Dzięki temu książka zyskuje nie tylko walor poznawczy, ale i osobisty, co sprawia, że łatwiej nawiązać z nią emocjonalny kontakt. Zamiast suchej analizy naukowej otrzymujemy przemyślaną opowieść, która łączy rzetelność z autentycznym zaangażowaniem autorki.
Druga połowa tej publikacji poświęcona jest płci społeczno – kulturowej, a także stereotypom, które czasem umykają świadomej uwadze, a są wszechobecne w zachodnim społeczeństwie. Ta część napisana jest błyskotliwie, o wiele bardziej przystępnie niż poprzednia. Autorki ponownie skupiają się na wielu badaniach oraz zachęcają czytelnika_czkę do refleksji nad tym, jak binarne postrzeganie płci wpływa na nasze codzienne funkcjonowanie, doświadczenia i wybory.
“Jednym z największych przywilejów bycia uprzywilejowanym jest nie wiedzieć, że ma się przywileje. Nawet nie zauważasz, że na ścieżce, którą idziesz każdego dnia, jest schodek, dopóki nie zobaczysz osoby na wózku, która nie jest w stanie go pokonać.“
WADY KSIĄŻKI
“Płeć i mózg” jest pozycją dość krótką, przez co momentami może pozostawiać pewien niedosyt – szczególnie, jeśli chodzi o rozwinięcie koncepcji tzw. „mozaiki mózgowej”. Mimo tego, podczas lektury można odnieść wrażenie, że niektóre treści są powtarzane, a fragmenty argumentacji pojawiają się kilkukrotnie, co może prowadzić do uczucia znużenia.
Samo polskie tłumaczenie również nie jest idealne i może budzić pewne zastrzeżenia. Choć na ogół przystępne – i podobno wierne oryginałowi – zauważalne są literówki, powtórzenia czy skomplikowane konstrukcje zdań, które utrudniają odbiór.
Być może przez krótką formę, zabrakło również przestrzeni na perspektywę międzykulturową. Autorki podejmują próbę opisu rzeczywistości ukształtowanej przez binarny podział płci, trafnie diagnozują jego wpływ na życie społeczne, jednak skupiają się głównie na zachodnim kontekście kulturowym. Uwzględnienie innych kultur mogłoby wzbogacić analizę i narrację oraz poszerzyć wymiar uniwersalności przedstawianych tez.
PODSUMOWANIE
“Płeć i mózg” jest na pewno ciekawą i przystępnie napisaną pozycją – dobrą, by zdobyć trochę podstawowej wiedzy o stereotypach płciowych oraz pomyśleć nad tym, jak tak pozornie prosty podział na kobiety i mężczyzn determinuje wiele aspektów naszego życia.
Bardzo ciekawym dodatkiem jest ostatni rozdział, w którym autorka (w bardziej eseistycznej niż naukowej formie) snuje wizję wymarzonej przyszłości bez binarnego podziału płci. Dużym plusem jest też zamieszczona na końcu lista polecanych lektur, stanowiąca cenne źródło dla osób chcących pogłębić wiedzę na temat rodzaju, płci oraz tożsamości.
Recenzja została przygotowana przez: Magdalenę Dalmatę i Ewę Żebryk.
Książkę można kupić tutaj: „Płeć i mózg” Daphna Joel, Luba Vikhanski.